Trò chơi đố thai Mỹ Xuyên ở Sóc Trăng

TT.Mỹ Xuyên (Sóc Trăng) xưa vốn là chợ Bãi Xàu, một thương cảng khá sầm uất trong công việc kinh doanh lúa gạo xuất khẩu qua Hương Cảng với những loại gạo ngon nổi tiếng như gạo Bãi Xàu, gạo Bâng Xamo.v.v.việc kinhdoanh lúa gạo gắn liền với cộng đồng người Hoa cư ngụ nơi đây và mối liên hệ làm ăn cũng như huyết thống với người Hoa Chớ Lớn. Chính vậy mà trò chơi đố thai cũng xuất hiện ở đất này. Tuy nhiên, vì mối liên hệ, giao thoa, tiếp xúc văn hóa giữa ba cộng đồng: Kinh, Hoa, Khmer mà trong đó, khi chất hào phóng của người Việt là chủ đạo nên trò đố thai ở Bãi Xàu có những nét khác biệt với trò chơi thai ở Chợ Lớn, nặng tính “cờ bạc”.
Trò chơi đố thai quen thuộc với người ở TT.Mỹ Xuyên (Sóc Trăng) từ thời xa lắc. Anh Tô Thanh Bình, hiện công tác ở HĐND huyện Mỹ Xuyên (nay đã 48 tuổi) cho biết: “Từ cái thời TT.Mỹ Xuyên còn gọi là Bãi Xàu thì mỗi khi đến rằm hay cúng đình (kỳ yên), cúng miễu là đám con nít tụi tui đã đón canh tiếng trống tùng tùng nhịp hai là biết có đối thai. Ráng ăn cơm sớm để vọt đi giải đố, kiếm chút quà”. Chính vậy mà hiện giờ, mỗi khi ban tế tựu Đình thần Bãi Xàu (cũ) tổ chức đố thai thì anh luôn có mặt với vai trò “thầy biện” – vô sổ các phần quà đã phát cho các câu đố được giải xong, tổng kết chi phí của cuộc chơi…
Hiện tại, người giữ vai trò thầy thai là cụ Nguyễn Văn Nhung (76 tuổi), dù dáng người nhỏ nhắn, tóc đã bạc phơ nhưng vô cuộc chơi, ông luôn giữ vai trò thầy thai cầm trống giải đố, giải nghĩa, nhắc tuồng cho người chơi với giọng nói sang sảng và lắm lúc thật hài hước khiến người chơi ôm bụng mà cười. Trong cuộc chơi thai, không phải ai cũng rành chuyện thi phú, đoán chữ nghĩa, ý tứ của câu thai nên trong mỗi cuộc chơi đều có một “ông thầy phá thai” (phải hiểu rằng đây là ông thầy giải câu đố, gợi ý lời giải cho người chơi chớ không phải hiểu theo ý nghĩa của y học!!!). Hơn 30 năm nay, vai trò này do “ông lầu bầu” Trịnh Văn Bé đảm trách.
Để tổ chức một đêm chơi thai không cần tốn nhiều tiền lắm, mỗi đêm chơi chỉ cần độ 1 hoặc 2 triệu đồng tiền sắm xanh quà thưởng là được. Cấp độ khó của mỗi câu thai sẽ tương ứng với giá trị quà mà người giải đúng được nhận. Thông thường, mỗi buổi chơi sẽ có 3 canh, canh đầu mở màn cho đêm chơi thai là những câu thai dễ tương ứng với phần thưởng là 2 gói mì gói, vài bịch kẹo hoặc gói thuốc lá….Mỗi câu thai giải xong sẽ được gỡ xuống để dán lên câu thai khác. Khi những câu dễ được giải xong non phân nửa thì các câu thai có cấp độ khó hơn dần xuất hiện và sẽ thay thế hoàn toàn những câu thai của canh đầu. Canh đầu sẽ mở màn sau tiếng trống hiệu từ đình thần, thường là vào lúc 18h chiều. Nam thanh nữ tú, trẻ con người lớn nghe tiếng trống mà kéo đến xem câu thai. Lắm khi lãnh giải lại là những người qua đường, thấy vui vui ghé vô kiếm vài bịch quà thưởng hoặc gói thuốc cho vui.
Năm nay, cuộc đố thai được tổ chức vào đêm 10-5-2009 tại Đình thần Bãi Xàu (cũ) như mọi khi. Cụ Nguyễn Văn Nhung vẫn cầm chân thầy thai, ông “Lầu Bầu” vẫn như mọi khi, chạy lăng xăng để nhắc tuồng cho đám con nít. Ngày xưa phải tốn công huy động đám thanh niên dựng rạp thì nay, chỉ cần nhấc điện thoại là có rạp ngay, mấy tiệm cho thuê rạp cưới chỉ sau 30’ là đáp ứng đủ. Rạp dựng ngay trước đình thần, mé trong là chú heo đã mổ sẵn đểngày mai cúng đình. Đêm nay chơi thai, khách đến chơi hoặc người chơi sẽ thoải mái chơi chừng nào hết ai giải được thì nghỉ. Đói bụng đã có “cháo khuya” với mâm bàn sẵn sàng. Sau 3 hồi 2 nhịp trống. Cụ Nhung rao sang sảng trước bảng đề thai: “Lời văn chắp nhặt. Góp được câu thai. Ý ngắn tình dài. Bảng thai đã tỏ. Nhập xuất bất kỳ. Còn ngại ngùng chi mà không vui chơi cho thỏa”. Sau lời rao lại tiếp một hồi trống….cuộc chơi bắt đầu. Ngay cả trong bảng rao thai cũng có một câu đố dành cho các bậc cao minh hoặc khách qua đường ghé lại chơi vui với lời văn rất nhún nhường “Kính chào quý vị buổi chơi thai. Chữ nghĩa lối văn ít huộc bài. Ngặt nỗi cuộc vui đành phải ráng. Mong nhờ quý vị giúp sửa sai”.
Thường thì những câu thai dễ nhất là đám thanh niên dành cho bọn trẻ nít. Nếu bọn trẻ không giải nổi thì sẵn sàng nhắc tuồng vì những câu thai dễ phần thưởng chỉ là gói kẹo hoặc đôi ba gói mì gói. Cánh thanh niên thường chọn những câu thai khó để kiếm tệ lắm cũng gói thuốc lá hút cho thơm râu, mặt khác….có giải được mấy câu thai khó thì mới “xứng mặt anh hùng” với các nàng cùng đi chơi đêm này. Đặc biệt là chàng trai nào giải được những câu thai “rao tục – xuất thanh” (kiểu như đố tục giảng thanh) sẽ trở thành hàng độc trong cuộc chơi thai, không ít nàng để ý. Tùy theo phần “xuất” (gợi ý) mà người chơi sẽ tìm phương hướng để giải nghĩa chữ, nghĩa câu, sự kiện mà ra lời giải. Xuất có nhiều dạng: xuất vật dụng; dược vị (bài thuốc), mộc (cây), bỉnh (bánh), danh nhân (người có tên tuổi trong sách vở), nhân (người nói chung), thú (loài thú nói chung), điểu (loài chim nói chung).v.v. Đa phần những câu thai đều thuộc dạng văn vần, phổ biến là lục bát. Những câu thai tuy lời văn một mạc nhưng đậm chất giáo huấn, nhắc nhở mọi người lẽ ở đời sao cho phải. Có thể kể ra đây vài câu thai trong buổi chơi năm nay làm ví dụ:
- Lão này tuổi quá 70.
Có cô vợ bé xinh thươi mỹ miều.
Bộ đi tiếng nói dễ yêu.
Làm cho thân lão chín chiều ruột đau. (Xuất mộc).
Xuất đúng là cây Da Xà, vì cây này lão làng đứng ở đầu đình đã hơn 70 năm, mấy cây chùm gửi đeo bám trên thân ai cũng khen là đẹp nhưng nào biết thân cây đang đau đớn.
- Đi đây lang chạ uổng công.
Ở đây với dượng cũng như vợ chồng.
Đêm khuya dượng ăm, dượng bồng.
Dượng che khen mặt dượng bồng cháu lên. (Xuất bỉnh).
Xuất đúng phải là bánh bò nướng. Vì công đoạn làm thường là vào đêm khuya để kịp sáng mang ra chợ. Bánh bò nướng vốn là một tảng bánh hình tròn, lớn được đặt trên một xửng nhôm, ai mua bao nhiêu thì cắt ra bán bấy nhiêu. Mặt bánh luôn được che khăn mỏng hòng tránh ruồi và bụi bặm.
Đấy mới chỉ là đáp án. Còn cái thú nhất và vui nhất là giai đoạn xướng lời giải. Tất cả đều phải theo đúng nhịp nhàng, phép tắc. Tức là phải theo tiếng trống của thầy thai. Bất kỳ ai muốn giải đố thì sau khi đọc số câu thai, thầy thai đồng ý bằng một tiếng trống “tùng” thì bắt đầu đọc nhưng phải đọc đúng nhịp điệu, đúng vần. Vì phần lớn câu thai là văn vần lục bát nên phải đọc cho đúng cách đọc lục bát. Dứt mỗi câu, chỉ được đọc khi thầy thai đệm một tiếng trống. Ví dụ: Bắt đầu – Tùng – ra đi anh chớ quên rằng. Tùng – tình xưa anh đã, dưới trăng anh thề. Tùng – Xuất vật dụng. Tùng – xuất (tên của vật dụng mà mình đoán….). Nếu đúng thì thầy thai sẽ thưởng bằng một hồi trống mà kết thúc bằng tiếng gõ xèng thật lớn. Tùng..tùng…tùng….xèng. cả đám chơi òa lên những tiếng khen, tiếng cười của người giải đúng và tiếng xướng phần thưởng là cái gì. Chẳng hạn là….3 gói mì tiến vua. Còn nếu lời giải gần đúng thì hồi trống sẽ không có tiềng “xèng” mà chỉ có tiếng gõ vào tang trống “cắc” như thở dài tiếc nuối. Tùy theo mức độ gần trúng bao nhiêu mà tiếng trống có thể là 1 hoặc là 2 hoặc 3. Còn nếu chỉ có 3 tiếng gõ vào tang “cắc..cắc…cắt” thì kể như….trật lất. Còn nếu chỉ một tiếng “cắc” thì phải ngầm hiểu…đó là thầy thai đang chê “sao mày ngu quá. Hồng hiểu gì hết”. Tiếng “cắc” này chính là tiếng “gõ vô đầu”. Thông thường thì bọn trẻ nít hay bị “gõ vô đầu” nhiều nhất vì …thường xuyên giải trật. Còn nếu ai mới chỉ đọc lời thai câu đầu tiên mà đã bị thầy thai gõ cái “cóc” thì kể như phải đọc lại từ đầu cho đúng vần điệu, nhịp nhàng. Đọc sai ba lần thì phải nhường lại cho người khác. Không khí đêm chơi đố thai vui nhất là ở những hồi trống này.
Những người tâm huyết với trò chơi độc đáo này ở TT.Mỹ Xuyên (Sóc Trăng) hiện còn nhiều. Có thể kể tên những bậc lão làng như: Cụ Nguyễn Văn Nhung (76 tuổi), ông Trịnh Văn Bé (67 tuổi)…lớp kế cận có anh Tô Thanh Quang, Tô Thanh Bình, Ngô Chí Huỳnh .v.v. Đáng kể nhất phải kể đến một gia đình mà ai cũng rành chuyện chơi thai từ lớn đến nhỏ là gia đình chủ quán Thanh Trúc, ngay đầu ngã ba vô chợ Bãi Xàu.
“Lời thai ý ngắn tình dài. Đẹp duyên đôi lứa cũng nhờ câu thai”.